Ventilatiezorgen

Onvoldoende ventilatie, ongezonde woningen.

Om het binnenklimaat in woningen gezond en comfortabel te houden, zijn er in het Bouwbesluit voorschriften opgenomen over het benodigde ventilatievolume. Veel woningen voldoen niet aan deze eisen.

Een groot aantal woningen beschikt niet over het vereiste ventilatievolume. Dat werd mij onlangs duidelijk na meting van dit ventilatievolume in diverse woningen, naar aanleiding van klachten over matige tot extreme schimmelvorming. Het resultaat was zorgelijk. Een aantal oorzaken zijn aan te wijzen:

• 1. Bewoners zijn zich niet bewust van de noodzaak van voldoende ventilatie;
• 2. Slecht ontworpen en aangebrachte ventilatiesystemen;
• 3. Niet ingeregelde ventilatie;
• 4. Onvoldoende aandacht van de architect voor het aspect ventilatie;
• 5. Onvoldoende aandacht van de aannemer voor het ventilatiesysteem;
• 6. Geen controle van ventilatiesystemen.

1. Noodzaak
Ventilatie is een beladen thema. Zeker na de, volgens mij geënsceneerde Zembla-uitzending (Ziek door je eigen huis, red. ). Hier is naar mijn mening zeer ten onrechte balansventilatie kapot gemaakt. Bewoners ervaren ventilatie zeer verschillend. Vooroordelen en clichés – als onnodig, kost te veel warmte-energie, te duur, word je ziek van – hoor je maar al te vaak. Het wordt daarom tijd dat we bewoners beter voorlichten. Ook is het raadzaam de ventilatie bewoneronafhankelijk te laten werken. Dit kan door CO₂- en vochtsensoren in te bouwen. De luchtkwaliteit heeft dan altijd een voldoende goed niveau.

2. Fouten
Er zijn nog steeds installateurs die ventilatiesystemen gewoonweg slecht aanleggen. Ervan uitgaande dat iedereen goed werk wil leveren, moet dat een gebrek aan kennis zijn. Veelvoorkomende (ontwerp)fouten zijn:

• De inblaasopeningen bij balansventilatie bevinden zich direct boven de zithoek of eetkamertafel, waardoor de luchtstromen als tocht worden ervaren;
• Er is sprake van een te kleine diameter van de buizen, waardoor de luchtsnelheid te groot wordt. Dit zorgt voor meer installatiegeluid en meer stroomgebruik. Als de buisdiameter kleiner wordt, moet de lucht sneller door de buis stromen om dezelfde hoeveelheid lucht aan te voeren. Wordt de luchtsnelheid twee keer zo groot, dan neemt de weerstand van de lucht in de buis in het kwadraat toe. Het stroomverbruik neemt toe tot de macht 3 en schiet dus omhoog. Samenvattend kun je stellen: luchtsnelheid x 2 = (weerstand)² = (stroomverbruik)³;
• Roosters bij mechanische ventilatie met natuurlijke toevoer zijn in één gevel aangebracht. Alle koude frisse lucht komt dus op één plaats in de ruimte en zorgt in de buurt van dit rooster voor grote tocht effecten. Bewoners lossen dit op door de roosters te sluiten, waarmee de ventilatie weg is. De verse luchttoevoer moet over de gevels verdeeld worden;
• Er is sprake van vervuilde buizen door het niet afsluiten van de buizen tijdens de bouw (zie foto 1 en 2);
• Er is sprake van beschadigde buizen tijdens de bouw (zie foto 3).

3. Niet ingeregeld
Veel ventilatiesystemen zijn niet ingeregeld. De unit staat op fabrieksstand en de ventielen worden met de hand op gevoel aangebracht. Bij controle met een nuldrukcompensatie-debietmeter – zie foto 4 en 5 – wordt dan duidelijk dat de volumestromen volstrekt niet voldoen.

Meetresultaten
Onderstaand een overzicht van meetresultaten waaronder de luchtvolumes in onlangs gecontroleerde woningen. Hieruit bleek dat in meerdere woningen geen enkele ventilatie aanwezig is. Bij mechanische ventilatie met natuurlijke toevoer dient in het toilet, de badkamer en de keuken lucht afgezogen te worden en wordt via roosters lucht toegevoerd. In veel woningen functioneren niet alle afvoeren. De hieronder vet gemarkeerde getallen geven de volumestroom in liters per seconde weer. Dit betreft alle afzuigopeningen en het teken voor het getal moet daarom een minteken zijn. Bij enkele metingen staat er zelfs een plus, wat duidt op het inblazen van lucht in plaats van afzuigen.

Woning 1:
Toilet 1: 17,3 °C; RV 60%; -9,8 l/s; 09:32 uur
Badkamer: 17,5 °C; RV 60%; -0,2 l/s; 09:38 uur
Toilet 2: 17,1 °C; RV 59%; -4,0 l/s; 09:45 uur
Keuken: 17,8 °C; RV 63%; +10,1 l/s; 09:48 uur
Totale ventilatie in deze woning is 14,1 dm³/s.

Woning 2:
Badkamer: 16,8 °C; RV 65%; +0,0 l/s; 10:07 uur
Keuken: 18,0 °C; RV 58%; +0,0 l/s; 10:12 uur
Toilet: 17,5 °C; RV 52%; +3,0 l/s; 10:15 uur
Totale ventilatie in deze woning is 3,0 dm³/s.

Wettelijke eisen
De wettelijke eisen betreffende de ventilatie van bestaande woningen volgen uit Bouwbesluit-artikel 3. 37 Aansturingsartikel en onderstaand artikel 3. 38.

Artikel 3. 38 Luchtverversing verblijfsruimte, toiletruimte en badruimte

• Een verblijfsruimte heeft een voorziening voorluchtverversing met een volgens NEN 8087bepaalde capaciteit van ten minste 0,7 dm³/s per m² vloeroppervlakte met een minimum van 7 dm³/s;
• Een verblijfsruimte heeft een voorziening voor luchtverversing met een volgens NEN 8087 bepaalde capaciteit van ten minste de in tabel 3. 37 aangegeven capaciteit per persoon;
• Onverminderd het eerste en tweede lid heeft een verblijfsruimte met een opstelplaats voor een kooktoestel als bedoeld in artikel 4. 42 of met een opstelplaats voor een open verbrandingstoestel voor warm water een voorziening voor luchtverversing met een volgens NEN 8087 bepaalde capaciteit van tenminste 21 dm³/s. Een opstelplaats voor een kooktoestel of een warmwatertoestel met een nominale belasting van meer dan 15 kW, of voor een warmwatertoestel dat geen open verbrandingstoestel is, blijft hierbij buiten beschouwing;
• Een voorziening voor luchtverversing voor meer dan één verblijfsruimte heeft een capaciteit die ten minste voldoet aan de hoogste waarde die volgens het eerste tot en met het derde lid is bepaald voor een op die voorziening aangewezen verblijfsruimte;
• Een voorziening voor luchtverversing voor een verblijfsgebied, dat bestaat uit meer dan één gemeenschappelijke verblijfsruimte, heeft in afwijking van het vierde lid, een capaciteit die ten minste voldoet aan de som van de waarden die volgens het eerste tot en met derde lid is bepaald voor de op die voorziening aangewezen verblijfsruimten;
• Een voorziening voor luchtverversing van een toiletruimte heeft een volgens NEN 8087 bepaalde capaciteit van ten minste 7 dm³/s en van een badruimte van ten minste 14 dm³/s.

Een woning met een totaaloppervlak aan verblijfsruimten van 60 m² moet: 60 m² x 0,7 dm³/s. m2 = 42 dm³/s ventilatievolume hebben. Dit volume wordt afgezogen in: wc = 7 dm³/s + bad = 14 dm³/s + keuken = 21 dm³/s = 42 dm³/s.

4. Architect
De architect moet in zijn ontwerp veel meer rekening houden met goed functionerende ventilatievoorzieningen en hij moet deze ook in het bestek opnemen. Inclusief de controle van de ventilatievolumes.

5. Aannemer
De aannemer laat de installatie nu bijna altijd volledig over aan de installateur. Dat dit niet altijd tot goede resultaten leidt, blijkt wel. De klachten over condensatie of schimmel komen wel bij de aannemer terecht (zie foto 6 en 7). De aannemer moet meer kennis op dit gebied ontwikkelen of onafhankelijk advies inwinnen.

6. Controle
Alle hierboven beschreven problemen zijn te voorkomen als we de ventilatie standaard bij oplevering of klachten gaan controleren. Meten is weten.

Ing. G. H. (Henk) Wegkamp