Witte uitslag ontsiert gemetselde gevels

Grote waterbelasting niet zonder gevolgen.

Bakstenen zijn prima bestand tegen vocht. Toch kan grote waterbelasting op metselwerk tot schade leiden. Optische schade in de vorm van witte uitslag, die de gevel ontsiert en aannemers opzadelt met klachten van opdrachtgevers. Zowel kalk- als sulfaatuitslag is echter positief te beïnvloeden.

De afbeeldingen 1 tot en met 5 laten kalkuitslag zien. Die ontstaat op de volgende manier:

• In nog niet voldoende verharde specie bevindt zich vrije kalk die nog gemakkelijk kan uitspoelen;
• Als het gaat regenen, worden van het verse metselwerk zowel de stenen als de specievoegen intens nat;
• De vrije kalk in de specievoegen lost op en verdeelt zich in de waterfilm die de muur omsluit. Op afbeelding 6 en 7 is te zien hoe nat muren kunnen worden;
• Is het eenmaal gestopt met regenen, dan droogt de waterfilm op de muur op. Alle stoffen die in dit water zijn opgelost, blijven achter als afzetting;
• De achtergebleven vrije kalkafzetting komt in contact met koolzuur uit de lucht en carbonateert tot calciumcarbonaat;
• Het calciumcarbonaat zit vast als witte uitslag op het oppervlak van de voeg en bij verzadiging van de voegen ook op de stenen. Het laat zich niet meer eenvoudig met water verwijderen. Het hiervoor beschreven proces wordt veroorzaakt door regenwater op vers metselwerk. Oplosbare delen lossen op en verplaatsen zich naar het oppervlak. In bovenstaand voorbeeld is dit vrije kalk die een niet eenvoudig te verwijderen uitslag op het metselwerk achterlaat. Het komt duidelijk uit de specie en veroorzaakt de meeste uitslag op die plaatsen waar de meeste verse specie in de muur zit, zoals
  bij stootvoegen; zie afbeeldingen 8 en 9.

Schade
De schade is optisch van aard, maar kan ook uitmonden in glasschade. Het calciumcarbonaat kan in het glas etsen en zo streepvorming veroorzaken die niet gemakkelijk is weg te poetsen. Verwijderen kan, door het glas te polijsten. Dit kan echter maar een beperkt aantal keer.

Oplossing
Zorg ervoor dat vers metselwerk goed afgedekt wordt.

Sulfaatuitslag
Andere optische schade veroorzaakt door extreme waterbelasting op metselwerk is witte uitslag die uitsluitend op de steen voorkomt, zoals te zien op de afbeeldingen 10 en 11. Het betreft hier sulfaat dat zich in de bakstenen bevindt en oplost als de stenen langdurig nat worden. Er zijn meerdere soorten sulfaat. Ze veroorzaken witte kristallen op het oppervlak van de steen. Het proces:

• Een bakstenen muur wordt intensief nat;
• Sulfaten in de steen lossen op. Dit gebeurt als de steen maar lang genoeg nat blijft;
• Als de steen opdroogt, blijven daar waar het water verdamptde opgeloste stoffen achter;
• Bij een relatief warme muur verdampt het water in de steen en de opgeloste stoffen blijven in de steen achter. De uitslag is niet zichtbaar;
• Bij relatief koud weer verdampt het water aan het oppervlak van de steen door luchtbeweging. De uitslag blijft op het oppervlak achter en is als witte kristallen zichtbaar, zoals op afbeelding 10 en 11;
• Gaat het opnieuw regenen, dan lossen deze sulfaten op en spoelen deels weg. De rest trekt weer in de steen en kan bij de volgende waterbelasting weer oplossen.

Schade
De schade is ook bij sulfaatuitslag vooral optisch van aard, maar glasschade is zeker aan de orde. Het sulfaat kan zich op het glas afzetten en streepvorming veroorzaken die niet eenvoudig is weg te poetsen. Zie afbeelding 12. Dit verdwijnt door het glas te polijsten, maar ook hiervoor geldt: het kan slechts een paar keer. Niet alle bakstenen bevatten overigens evenveel sulfaten. Het is aan te bevelen dit vooraf goed af te stemmen met de steenfabrikant. In sommige regenachtige gebieden kan dit effect hebben. Dat is duidelijk te zien op afbeelding 13, waar alleen de middelste steensoort sulfaatuitslag vertoont.

Oplossing
Zorg voor een goede afdekking van vers metselwerk en voor een juiste detaillering. Muren moet bij voorkeur worden voorzien van een afdekking die minimaal 30 mm oversteekt. Gebeurt dit niet, dan krijg je te maken met gevolgen zoals afbeelding 14 toont. Afdekken is een koud kunstje, getuige afbeelding 15 en 16. Je moet er alleen de tijd voor nemen. Maar beter dat, dan de hinderlijke gevolgen en/of erger, boze opdrachtgevers.

Ing. G. H. (Henk) Wegkamp